Honduras jest najniebezpieczniejszym miejscem dla obrońców środowiska i praw ludności rdzennej. Według raportu organizacji Global Witness tylko w latach 2010-14 zostało tu zamordowanych ponad 100 aktywistów i aktywistek. Większość sprzeciwiała się wielkim inwestycjom, które realizowane są wbrew woli lokalnych społeczności. Znaczna ich część związana jest z przemysłem wydobywczym. Są wśród nich gigantyczne tamy, które mają dostarczyć kopalniom ogromnych ilości wody i energii.

© Edgard Garrido/Earth First Rdzenna ludność Lenca protestuje przeciwko budowie tamy

W 2009 r. w Hondurasie miał miejsce wojskowy zamach stanu. Nowe władze miały poparcie rządów USA i Kanady. Niedługo po zamachu blisko jedna trzecia terytorium kraju (30%) została przeznaczona pod koncesje dla korporacji zajmujących się wydobyciem surowców i pozyskiwaniem energii. Większość z nich trafiła do filii międzynarodowych firm, głównie kanadyjskich i amerykańskich. Honduras ma bogate zasoby złota, srebra, miedzi, ołowiu, cynku i rudy żelaza.

Rząd przyjął prawo górnicze, które pełne jest ustępstw na rzecz przemysłu wydobywczego: zezwala na uruchamianie kopalni odkrywkowych (choć 91% ludności kraju jest temu przeciwna), nie chroni źródeł wody, zezwala na przymusowe wysiedlenia całych społeczności, odmawia obywatelom dostępu do informacji na temat technicznych i finansowych aspektów planowanych kopalń.

© Goldman Environmental Prize
Berta Cáceres z przedstawicielami ludności Lenca

Projektom uruchomienia licznych odkrywek towarzyszą plany budowy kilkudziesięciu gigantycznych tam. Do prowadzenia działań wydobywczych potrzebna jest bowiem tania i łatwo dostępna energia oraz ogromne ilości wody. Międzynarodowe korporacje i banki forsują te projekty przy wsparciu rządu Hondurasu pomimo silnego oporu lokalnych społeczności. Te zaś sprzeciwiają się mega-inwestycjom, ponieważ stanowią one zagrożenie dla ich życia i zdrowia.

Przetrwanie ludności rdzennej na terenach wiejskich zależy od dostępu do czystej wody, ziemi i lasów. Tymczasem kopalnie i tamy mają katastrofalny wpływ na środowisko naturalne oraz zdrowie i prawa lokalnych społeczności. Pozyskiwanie wody dla celów wydobycia oznacza, że nie starcza jej dla ludzi, zwierząt i do nawadniania pól. Przemysł wydobywczy prowadzi też do skażenia wody, co niszczy zdrowie mieszkańców. Co więcej, przekazywanie terenów pod inwestycje powoduje wielokrotnie, że ludność rdzenna jest przymusowo wysiedlana z ziem zamieszkiwanych od pokoleń.

„Honduras to mały kraj z wieloma bogactwami. Sytuacja polityczna, gospodarcza i społeczna jest coraz gorsza: (…) międzynarodowy kapitał przejmuje bogactwa i suwerenność kraju, prywatyzuje się energię, rzeki, ziemię, wszystko podporządkowuje się wydobyciu surowców. Przekazanie 30% terytorium międzynarodowym firmom wydobywczym jest gorsze niż kolonializm sprzed 500 lat.”

Berta Caceres (w 2015)

Dlatego plany inwestycyjne prowadzą do ostrych konfliktów lokalnych. Wśród nich największy rozgłos zyskał konflikt wokół planowanej budowy tamy Agua Zarca na rzece Gualcarque. Doskonale ilustruje on problem zawłaszczania zasobów w krajach globalnego Południa. Władze nie konsultowały projektu z zamieszkującym te tereny od wieków autochtonicznym ludem Lenca i nie planowały dla mieszkańców żadnych rekompensat. Spowodowało to protesty, które trwały 20 lat. Założona przez lokalną działaczkę, Bertę Caceres organizacja Copinh (Rada Organizacji Obywatelskich i Rdzennych Hondurasu) prowadziła początkowo działania na gruncie prawnym. Domagała się przestrzegania prawa międzynarodowego, które wymaga rzetelnego informowania i zgody lokalnych społeczności na inwestycje. Jednak pozwy składane przez nią do sądów Hondurasu nie były rozpatrywane. Równocześnie działacze organizacji byli zastraszani i stosowano wobec nich przemoc.

W tej sytuacji mieszkańcy podjęli akcję bezpośrednią. W 2013 roku zablokowali drogę, uniemożliwiając maszynom wjazd na teren budowy. Blokada trwała rok. W atakach policji i ochroniarzy wynajętych przez inwestora zginęło troje lokalnych działaczy.

„We współczesnym projekcie globalizacyjnym życie jest tym, co liczy się najmniej”.

Oscar Váldez, Komisarz praw człowieka w mieście Catacamas i członek ruchu ekologicznego w Hondurasie

W wyniku protestów z inwestycji wycofała się chińska firma (największy konstruktor tam na świecie) oraz Międzynarodowa Korporacja Finansowa, związana z Bankiem Światowym. Budowę tymczasowo wstrzymano. Berta Caceres otrzymała w 2015 r. prestiżową Nagrodę Ekologiczną im. Goldmana, uważaną za „ekologicznego Nobla”, a sprawa tamy Agua Zarca stała się znana na świecie.

Jednak rząd Hondurasu nie odstąpił od swoich planów, a kilka miesięcy po otrzymaniu nagrody Berta Caceres została zamordowana podczas snu we własnym domu. Choć rodzina i lokalni działacze są przekonani, że było to morderstwo na zlecenie inwestorów, za jej śmierć nikt nie został ukarany. Oprócz Agua Zarca na terenie zamieszkanym przez ludy Lenca planowanych jest 17 innych tam. Po śmierci Caceres zamordowanych zostało jeszcze troje lokalnych działaczy. Walka rdzennej ludności nadal trwa.

Filmowa historia protestu ludu Lenca i Berty Caceres przeciwko budowie tamy (8 min; ang)

Podsumowanie
Przypadek Hondurasu ilustruje problem, który dotyczy wielu krajów świata, nie tylko globalnego Południa. To problem zawłaszczania zasobów przez korporacje. Firmy wymuszają dostęp do ziemi, wody, surowców czy drewna. Często odbywa się to nie tylko bez zgody, ale także ze szkodą dla lokalnych społeczności. Państwa „rozwinięte” i międzynarodowe instytucje, jak Bank Światowy, przedstawiają wielkie inwestycje jako drogę do rozwoju i poprawy życia mieszkańców. Jednak nierzadko ich realizacja prowadzi do utraty ziemi przez lokalną społeczność lub zniszczenia środowiska, w którym żyła. Społeczności te najczęściej stają się jedynymi obrońcami dobra wspólnego, którego zniszczenie bywa nieodwracalne.

źródła:
http://www.cesr.org/downloads/Complete%20Honduras%20Report%20Revised.pdf
http://www.coha.org/the-dangerous-path-toward-mining-law-reform-in-honduras/
http://fpif.org/indigenous-peoples-megadams-worse-colonization/
https://www.amnesty.org/en/latest/news/2016/05/sole-witness-to-berta-caceres-murder-it-was-clear-she-was-going-to-get-killed/
http://hrbrief.org/2011/10/human-rights-violations-in-the-context-of-natural-resource-concessions-
in-honduras/
http://www.globalexchange.org/country/honduras/mining
https://ricochet.media/en/177/blood-for-gold-the-human-cost-of-canadas-free-trade-with-honduras
https://ejatlas.org/conflict/proyecto-hidroelectrico-agua-zarca-honduras

artykuły:
https://www.theguardian.com/world/2016/jul/07/honduras-murder-lesbia-janeth-urquia-berta-caceres
https://www.theguardian.com/world/2016/jul/07/honduras-murder-lesbia-janeth-urquia-berta-caceres

polskie:
http://www.pap.pl/aktualnosci/news,480962,honduras-tysiace-osob-pozegnaly-zamordowana-dzialaczke-ekologiczna.html

© Daniel Cima Demonstracja poparcia dla zamordowanej Berty Cáceres przed siedzibą Organizacji Państw Amerykańskich, 5.04.2016

Honduras – przemysł wydobywczy a tamy i dostęp do czystej wody